Κάπου στα τέλη της δεύτερης χιλιετίας, είδα σε έναν τοίχο κοντά στο σπίτι μου στη Νέα Σμύρνη, ένα αναρχικό σύνθημα που σήμανε μια μεταστροφή στο κοινωνικό κίνημα στη χώρα που ζούμε, ίσως και αλλού όπου υπήρχε αντίστοιχο ισχυρό μαζικό κίνημα:
«Ούτε Φασισμός. Ούτε Δημοκρατία. Κάτω ο Κρατισμός. Ζήτω η Αναρχία».
Θεώρησα τότε ότι αυτό το σύνθημα είναι από τα πιο εύστοχα και αληθινά του αναρχικού κινήματος, συμπυκνώνει τη δύναμη του αναρχισμού και την ιστορική εμπειρία του από τότε που εμφανίστηκε στην άκρη των δημοκρατικών ριζοσπαστικών και αριστερών κινημάτων μαζί με την ανάδυση του καπιταλισμού.
Δεν γνωρίζω αν γεννήθηκε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ή προϋπήρχε, αυτό όμως δεν έχει σημασία, ακόμη κι αν είναι παλιάς κοπής σύνθημα θα μπορούσε να σημαίνει την ειδική θέση και την ιστορική εμπειρία του αναρχισμού, όπως διαπέρασε σαν βέλος τον δέκατο ένατο και τον εικοστό αιώνα και όπως κατέληξε σαν καταστάλαγμα ύστερα από θύελλες καταπίεσης και εξαπάτησης της εργαζόμενης οικουμένης.
Όταν το είδα σκέφτηκα ότι η σκληρή αλήθεια του με αφορά, ένας καθημερινός καταπιεσμένος και εξαπατημένος νέος θα μπορούσε να το ακολουθήσει και να το κάνει βασικό σημείο της δικής του θεωρητικής αναφοράς.
Στάθηκα ώρα μπροστά του και βυθίστηκα σε σκέψεις που κράτησαν μέρες.
Το πόρισμα ήταν απλό και δύσκολο:
Είναι λάθος.
Δεν το σκέφτηκα επειδή διαφωνούσα ριζικά με τη στόχευσή του, το αντίθετο, μου φάνηκε ότι εξέφραζε μια ακόμη αδιέξοδη ανασύνθεση ήδη υπαρχόντων μαρξιστικών ή μαρξιστικοφανών αδιεξόδων.
Είχε ήδη γίνει κατανοητό ότι ο Μαρξ των μαρξικών κειμένων, και όχι των βοηθητικών εγχειριδίων των μαρξιστών του κκε και των μ-λ, ήταν πολύ κοντά σε αυτό που έλεγε το σύνθημα, ειδικά μετά την Κομμούνα στο Παρίσι το 1871.
Ο πραγματικός Μαρξ σύμφωνα με τα σημερινά κριτήρια πολλών μαρξιστών θα θεωρούνταν μάλλον αναρχοκομμουνιστής και αριστεριστής, και θα είχε διαγραφεί από το κόμμα.
Κανονικά θα έπρεπε να βρίσκομαι ήδη εκεί, ή τουλάχιστον στο ναρ και την ανταρσύα, ιδίως μετά τη ριζοσπαστικοποίησή τους προς το τέλος της χιλιετηρίδας.
Το ζήτημα της σύγκρουσης με το κράτος και τον τότε θεωρούμενο κρατικό καπιταλισμό των σοσιαλιστικών καθεστώτων με απασχολούσε από τα δεκάξι μου, την περίοδο 1984 με 1990.
Κάτι όμως με σταματούσε.
Δεν κατέληγα στον αριστερισμό και τον αναρχοκομμουνισμό. Αυτό το κάτι που υπήρχε από τότε είναι τελικά και το κεντρικό επιχείρημα του κειμένου αυτού που διαβάζετε τώρα.
*
Στη σκέψη όλων, φιλοσοβιετικών και αντισοβιετικών, σοσιαλιστών, κομμουνιστών, αναρχικών, λαϊκιστών, με τη γενική έννοια μη δεξιών, απουσίαζαν έννοιες και παραστάσεις για το πολιτικό φαινόμενο και για την ενεργητική, δημιουργική λειτουργία του στη δόμηση του ολικού κοινωνικού φαινομένου.
Το πολιτικό στοιχείο και η αποξένωση μας από αυτό, όχι η αλλοτρίωσή μας επειδή εντασσόμαστε σε αυτό, αλλά η πρωταρχική αποξένωση που παράγει την ίδια την κοινωνική δομή ως ταξική, εκμεταλλευτική, καταπιεστική δομή, αναπαράγεται από το ριζοσπαστικό κίνημα ως αντεστραμμένη έλλειψη.
Για αυτό η αντίθεση στην ταξική και κρατική αλλοτρίωση καταλήγει στο ίδιο αποτέλεσμα.
Σε νέα ταξική και κρατική αλλοτρίωση.
Οι καταπιεσμένοι δεν φτάνουν να οικειοποιηθούν την πολιτική κατάσταση, δεν μπορούν να παράγουν πολιτική, δεν μπορούν να διευθύνουν την ολότητα της κοινωνίας, άρα συνεχίζουν να βλέπουν την πολιτική από κάτω, και η πολιτική τους θέτει ξανά κάτω.
Η αριστερά, η αναρχία, ο λαϊκισμός, ο κομμουνισμός, ο αντικαπιταλισμός, πάσχουν από βαθιά αντιπολιτική οντολογία όταν αντιμετωπίζουν αυτή την κατάσταση, παρότι προέρχονται από νεωτερική δημοκρατική και αστική ριζοσπαστική παράδοση και εκδηλώνονται ως φρενιτιώδης πολιτική δράση που σπάει τα όρια δημόσιου και ιδιωτικού.
Στον αγώνα για το δίκιο, έχει ξεχαστεί ότι αυτό που παράγει το δίκιο και το μεταμορφώνει σε ισχύον είναι η πολιτική.
Ναι, αυτά έλεγα και τότε.
Για αυτό θεωρούσα ότι ο μόνος τρόπος για να πάψει η αδικία, να εξαλειφθεί η ταξική εκμετάλλευση, είναι μια μορφή ριζοσπαστικής δημοκρατίας.
Η δημοκρατία είναι και θα παραμείνει η μοναδική μορφή πολιτικής θέσμισης και δράσης που μπορεί να εκφράσει τα συμφέροντα και τις δίκαιες επιδιώξεις των καταπιεσμένων, ή των ανθρώπων που έχουν αποτινάξει την εκμετάλλευση και διευθύνουν τις κοινές υποθέσεις τους στη γειτονιά, στον τόπο, στη χώρα, στην οικουμένη.
Ξέρουμε άλλον τρόπο; Όχι.
Είναι κάθε δημοκρατία κοινωνική ή εργατική;
Όχι.
Μια πραγματική κοινωνική και εργατική δημοκρατία είναι δημοκρατία; Είναι.
Η λέξη, η έννοια, το νόημα, της αρχής αυτής είναι αλλοιωμένα;
Ναι.
Μα αυτό συμβαίνει με όλα τα νοήματα.
Γιατί λοιπόν να τα εγκαταλείψουμε όλα;
Η επιλεκτική απαξίωση της δημοκρατίας, επειδή οι κοινωνικοσημασιολογικές αλλοιώσεις την καθιστούν τάχα φύσει αλλοτριωμένη και μη οικειοποιήσιμη από μια ελευθεριακή ή εργατική κοινωνία, πάντα με ενόχλησε, και στους κομμουνιστές και στους αναρχικούς.
Κρύβει αυτή την αντιπολιτική που λέμε.
*
Η δημοκρατία λένε είναι μορφή κράτους.
Το λένε αναρχικοί και κομμουνιστές, όχι όλοι.
Είναι πάντα; Όχι.
Η ταύτιση πολιτικής και κράτους είναι σοφιστεία.
Μπορεί να υπάρξει δημοκρατία που δεν καθορίζεται από την κρατικότητα.
Γιατί να μην γίνεται αυτό;
Πού είναι τα επιχειρήματα που το αποκλείουν;
Πουθενά.
Ο υποτιθέμενος μόνον κομμουνιστικός ή μόνον λενινιστικός αυταρχισμός δεν είναι ιδίωμα ενός ρεύματος, χαρακτηρίζει όλο το ριζοσπαστικό κίνημα όταν είναι μόνον ριζοσπαστικό.
Συνήθως χρειάζεται συμβιβαστική και ταξικοσυναινετική στάση για να ανακαλυφθεί η κεντρική αξία της δημοκρατίας μέσα στους ίδιους τους λαϊκούς κύκλους.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μήπως το ίδιο το κίνημα και ο ενδογενής σεκταρισμός του δημιουργούν την ιδεολογική πολιορκία.
Μήπως έχει θεμελιωθεί και σε λανθασμένες προκείμενες ήδη από την εκκίνησή του;
*
Επιστρέφω στο αρχικό σύνθημα.
Υπάρχει δημοκρατία που μπορεί να εννοηθεί και να επιτελεστεί χωρίς να αποκρυσταλλώνεται σε κράτος.
Δημοκρατία χωρίς κράτος.
Ή δημοκρατία με κράτος υποταγμένο και υπαγμένο σε αυτήν, όταν είναι αναπόφευκτο να υπάρχει κράτος.
Συγγνώμη σύντροφοι.
Είμαι αριστερός, δεν είμαι σεκταριστής.
*
Μικρό αυτοβιογραφικό σημείωμα.
Μεγάλωσα σε σπίτι όπου ο πατέρας μου, πρώην βιομηχανικός εργάτης και έπειτα δημόσιος υπάλληλος, ήταν πωρωμένος πασόκος και φιλοσοβιετικός.
Από τα δεκάξι μου επέμενα ότι τα σοσιαλιστικά καθεστώτα ήταν εκμεταλλευτικά γραφειοκρατικά κρατικοκαπιταλιστικά καθεστώτα.
Οι καυγάδες μας ήταν έντονοι, με απειλές αποβολής από το σπίτι.
Σήμερα αυτό μου φαίνεται αλλόκοτο, τότε όμως έφτιαξε το ένστικτο να αμφισβητώ και τον κρατισμό και τον αντικρατισμό.
Δεν κατέληξα στον αριστερισμό ή στον αναρχοκομμουνισμό, γιατί διαισθανόμουν ότι λείπει η θετική οικειοποίηση της πολιτικής.
Η υπόσχεση δεν είναι να τελειώσουμε την πολιτική, η υπόσχεση είναι να την κοινωνικοποιήσουμε.
*
Για τη σχετικοποίηση της συνεισφοράς του ΡΚΚ.
Αν μιλάμε για το ΡΚΚ ως ιστορικό παράδειγμα, το αντιμετωπίζω ως αντινομικό αλλά ζωντανό και συκοφαντημένο αριστερό εθνιστικό κίνημα.
Δεν είναι υπόδειγμα, δεν είναι πρότυπο για καθολική μίμηση, έχει αντιφάσεις και βαριές ιστορικές δεσμεύσεις.
Ωστόσο αναδεικνύει την επιμονή στο πολιτικό, την ικανότητα να παράγεται συλλογική βούληση και θεσμικό πείραμα μέσα σε εχθρικό περιβάλλον.
Η αξία του είναι ενδεικτική και όχι κανονιστική, δείχνει ότι αριστερή πολιτική μπορεί να διεκδικεί δημοκρατική αυτοδιεύθυνση πέρα από το κράτος ή με κράτος υποταγμένο στη δημοκρατία.
Αυτή η ένδειξη δεν αίρει τις αντινομίες, τις καθιστά ορατές και διαχειρίσιμες.
*
Σημείωση για τη ριζοσπαστική δημοκρατία.
Η ριζοσπαστική δημοκρατία δεν είναι σύνθημα, είναι πρακτική οικειοποίησης των αποφάσεων από όσους υφίστανται τα αποτελέσματά τους.
Δεν είναι αρνητικό καθήκον, δεν είναι μόνο κατά του κράτους, είναι θετική ικανότητα παραγωγής κοινού χρόνου και κοινού νόμου από τα κάτω και από τα μέσα.
Όπου χρειάζεται κράτος, αυτό υπάγεται στη δημοκρατία.
Όπου δεν χρειάζεται, η δημοκρατία στέκει χωρίς αυτό.
Το κριτήριο είναι απλό.
Ποιος αποφασίζει, ποιος ελέγχει, ποιος λογοδοτεί.
Αν η απάντηση είναι οι πολλοί, τότε έχουμε πολιτική.
Αν η απάντηση είναι οι λίγοι, τότε έχουμε κρατικότητα χωρίς πολιτική.
*
Η πολιτική δεν καταργείται, η πολιτική κοινωνικοποιείται.
Η δημοκρατία δεν ταυτίζεται με την κρατικότητα, μπορεί να υπάρξει χωρίς κράτος ή με κράτος υποταγμένο σε αυτήν.
Η αριστερά που θα τολμήσει να το πει και να το πράξει, θα βγει από την αντιπολιτική έλλειψη και θα πάψει να αναπαράγει την αποξένωση. Αυτό είναι το στοίχημα. Και αυτό υπηρετώ.
**
Ιωάννης Τζανάκος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου