Η «μαρξιστική επιστήμη» εξέτασε και το ζήτημα τού εθνικισμού στα πλαίσια των ιδεολογικών ορίων και αποφάσεων τής εποχής της.
Για τον «μαρξισμό», όπως και για τις περισσότερες θεωρίες τής εποχής του, δεν υπήρχε διάκριση και διαφορά μεταξύ τού προσδιορισμού τού έθνους και τής εθνότητας.
Αυτή η μη-διάκριση εξέφρασε και παρήγαγε, σχεδόν «νομοτελειακά», την καιροσκοπική ταλάντευση των μαρξιστών, μεταξύ ακραίου διεθνισμού που μαζί με τον εθνικισμό πέταγε στα σκουπίδια τον εθνοτισμό των ανθρώπων και ενός αριστερού μαρξιστικού εθνικισμού.
Η απάρνηση τού έθνους από την σκοπιά τού μαρξισμού σήμαινε ταυτόχρονα αφομοιωτισμό και εξαφάνιση τής εθνοτικής ποικιλομορφίας, ενώ η κατά καιρούς και περιστάσεις, ή ιστορικές συγκυρίες, προσπάθειά του να «επιστρέψει» στην πραγματικότητα τής εθνοτικής ποικιλομορφίας (για να εκφράσει δια μέσω ενός περιφερειακού τροπισμού του τον εθνοτισμό των καταπιεσμένων εθνοτήτων) σήμαινε ταυτόχρονα την υιοθέτηση εθνικιστικών αξιών και αρχών, σε ακραία ή «μετριασμένη» μορφή και εκδοχή, ανάλογα με τις συνθήκες, τις επιλογές των μαρξιστικών ελίτ κ.λπ.
Για αυτό τον λόγο και όταν ακόμα οι μαρξιστές αποδέχονται την αρχή τής εθνοτικής αυτοδιάθεσης μπορούν να την κατανοήσουν κυρίως δια των εθνικιστικών/εθνο-κρατικών αλλοιώσεων ή τροποποιήσεων της.
Ο μαρξισμός δεν μπορεί να ξεπεράσει αυτή την διαρκή ιστορική, ιδεολογική και θεωρητική ταλάντευσή του, διότι και τούτη εκφράζει την διαρκή και αδιέξοδη ταλάντευση του σε σχέση με τον κρατικό/κρατικίστικο αυταρχισμό του που απορρέει από το συγκεκριμένο αυταρχικό σχέδιό του για κατάληψη τής εξουσίας και άσκηση μονοκομματικής ή «μονιστικής» κυριαρχίας στο «κοινωνικό σώμα», τους εργαζόμενους και τις εθνοτικές κοινότητες.
Η σταλινική κατάληξη τής αρχής τής αυτοδιεύθυνσης των εθνοτήτων εννοούσε αυτές τις εθνότητες ως «έθνη», και για αυτό εκφράστηκε με την δημιουργία τής Σοβιετικής Ένωσης ως ομοσπονδίας εθνών, υπό την υψηλή εποπτεία μιας αυταρχικής κρατικής και κομματικής ελίτ και εκμεταλλευτικής τάξης που ακολουθούσε με μια μετριασμένη και υποκριτική αντιεθνικιστική «συνείδηση» την κουλτούρα τού κυρίαρχου έθνους/έθνους-κράτους που ήταν το Ρωσικό.
Μέσα στις ηγεμονευόμενες μη-ρωσικές εθνότητες τής Σοβιετικής Ένωσης επιβλήθηκε ένας ελεγχόμενος εθνικισμός και εθνοκρατισμός.
Η Σοβιετική εξουσία κατασκεύασε τις μη-ρωσικές εθνότητες ως υπαγόμενα έθνη/έθνη-κράτη, και προώθησε σε αυτές έναν ελεγχόμενο εθνικισμό που σε μερικές περιπτώσεις δεν υπήρχε καν ούτε επί τσαρικής εποχής.
Την ίδια στιγμή, πάντα επιλεκτικά, καιροσκοπικά, και με βάση μόνον τα γεωπολιτικά-ιμπεριαλιστικά συμφέροντά της, σάλπισε την αρχή των εθνών-εθνοτήτων (αδιάκριτα ως προς τους όρους αυτούς ως διαφορετικούς) για να καθοδηγήσει τον αγώνα ενάντια στον δυτικό ιμπεριαλισμό, από την σκοπιά και των εργαζόμενων λαών, και των εθνοτήτων, και των αναδυόμενων εθνικών αστικών τάξεων και των αναδυόμενων εθνοκρατικών γραφειοκρατιών.
Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί λαοί τής περιφέρειας, οι άρχουσες τάξεις και ελίτ ή αγροτικά προλεταριακά «στοιχεία» των κοινωνιών, μερικές φορές σε αντιδυτικοϊμπεριαλιστική συμμαχία μεταξύ τους, αλλά και καταπιεσμένες εθνότητες, αφομοίωσαν οικειοποιήθηκαν και εκτρέψανε την μαρξιστική θεωρία με έναν τρόπο που μερικές φορές ξέφευγε από τις μεθοδολογίες και «προθέσεις» της.
Σήμερα, ο μαρξισμός μπορεί να λειτουργήσει είτε σαν αλλοτριωτική μηχανή τού ιμπεριαλισμού που πολεμά την εθνοτική ταυτότητα των ανθρώπων και των λαών, είτε ως ένα εθνικιστικό κρατικιστικό ιδεολογικό και πολιτικό «στοιχείο» ή «όχημα» που σημαίνει την πρόταξη ενός ακόμα (αμυντικού ή επιθετικού-ολοκληρωτικού) εθνικιστικού εθνοκρατισμού τής περιφέρειας (ακόμα κι αν αυτή νοείται και υπάρχει ως μια εθνότητα ή μειονότητα που είναι ενσωματωμένη σε μια μητρόπολη).
Ιωάννης Τζανάκος
