Σε παλαιότερη δημοσίευσή μας ισχυριστήκαμε ότι η διάκριση discours και parole δεν προϋπάρχει ως θεμέλιο, ούτε η γλώσσα «κάθεται» εκ των υστέρων πάνω σε αυτόνομη σημαίνουσα άρθρωση.
Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα είναι απλώς parole ως θόρυβος, σημαίνει ότι ό,τι ονομάζουμε δομή ή discours αναδύεται από τη ζώσα επιτέλεση του λόγου και σταθεροποιείται μέσα από επαναλήψεις, θεσμούς, σημειογραφίες.
Δεν προτείνουμε απάρνηση της γραφής ή της επιστήμης. Προτείνουμε άρση της ιεροποίησης του γραπτού λόγου και των μεταγλωσσικών «θεραπειών» που σκίασαν το πρωτείο της φωνής και της εκφώνησης.
Ο επιστημονικός λόγος και ο μαθηματικός λογισμός δεν αιωρούνται σε καθαρό ουρανό μεταγλώσσας.
Είναι πρωτίστως μορφές επαναληπτικής νοητικής και νοητικο-γλωσσικής επιτέλεσης που εγγράφονται και σταθεροποιούνται ως κείμενα.
1. Τι απομένει από τη γλωσσολογική στροφή
Ο πρώιμος μεταγλωσσικός ενθουσιασμός (Ράσσελ, Κάρναπ) θέλησε να «θεραπεύσει» την πολυσημία με καθαρή λογική μεταγλώσσα.
Ο ύστερος Βιτγκενστάιν θυμίζει ότι η γλώσσα είναι χρήση, πλέγμα παιχνιδιών λόγου και μορφών ζωής (Wittgenstein, Philosophical Investigations, 1953). Από άλλη πλευρά, ο Χάιντεγκερ απορρόφησε δημιουργικά τη στροφή και επανόπλισε την οντολογία μέσω της γλώσσας (Heidegger, Unterwegs zur Sprache, 1959).
Ο δομισμός ανέδειξε κανονικότητες, αλλά στο σημείο της επιτέλεσης, εκεί όπου παράγεται η κανονικότητα, συναντά τα όριά του (Benveniste, Προβλήματα Γενικής Γλωσσολογίας, 1966, Austin, How to Do Things with Words, 1962).
Θέση. Δεν υπάρχει προϋπάρχουσα «δομή» που θεμελιώνει την parole. Υπάρχει parole που καθιζάνει σε discours, και γραφή που σταθεροποιεί την επιτέλεση, δεν τη θεμελιώνει.
2. Λόγος ως φωνή και ως επανάληψη
Ο λόγος είναι ζώσα επιτέλεση, άκουσμα, ρυθμός, προσφώνηση, απεύθυνση.
Οργανώνεται σε υποσυστήματα και υψηλές συνθετότητες, αλλά παραμένει φωνή που επαναλαμβάνει.
Η γραφή ή σημειογραφία είναι πρόθεμα, ενισχύει μνήμη, μεταβίβαση, έλεγχο και αναπαραγωγιμότητα, χωρίς να αντικαθιστά την πρωταρχική σκηνή της εκφώνησης.
3. Το σημείο, ξενότητα και θεμελίωση
Το σημείο, φώνημα ή γράφημα, με την ισχνή του υλικότητα, είναι ένα Ξένον. Αναστέλλει την αμεσότητα.
Κι όμως, αυτή η ξενότητα θεμελιώνει την κοσμικότητα, μας επιτρέπει να βλέπουμε τον κόσμο ως όλον.
Τα κύρια ονόματα το δείχνουν.
Δεν περιγράφουν ιδιότητες, ατομικοποιούν εκτός περιγραφής, θεσμίζουν ταυτότητες και σχέσεις, ενώ συγχρόνως ξενίζουν.
Από αυτό το διττό, αλλοτρίωση και θεμελίωση, τρέφονται οι οντοθεολογικές υποστάσεις.
4. Parole-first επιστήμη, λογική και μαθηματικά
Εδώ διορθώνουμε ρητά την παρεξήγηση. Δεν αντιπαραβάλλουμε επιτέλεση και λογική.
Λέμε ότι η ίδια η λογική μορφή και ο μαθηματικός τύπος είναι μορφές επαναληπτικής επιτέλεσης.
Νοητικής επιτέλεσης, δηλαδή εσωτερικές πράξεις διάκρισης, σύλληψης, αναγνώρισης μοτίβων, επαναφοράς κανόνων. Ρυθμικά, επαναληπτικά σχήματα σκέψης που εκπαιδεύονται με την άσκηση.
Νοητικο-γλωσσικής επιτέλεσης, δηλαδή εκφώνηση ορισμών και λημμάτων, χρήση δεικτών όπως «έστω», «άρα», «διότι», μεταβάσεις από υπόθεση σε συμπέρασμα, επαναλαμβανόμενες κινήσεις επιχειρηματολογίας.
Το κείμενο, ο τύπος, η απόδειξη, το αξίωμα, είναι το ίχνος αυτών των επιτελέσεων.
Η αυστηρότητα δεν χάνεται, ορίζεται ως σταθερό αποτέλεσμα επαναληπτικής επιτέλεσης.
5. Δύο καθαρά παραδείγματα
Α. Απόδειξη ως επαναληπτική επιτέλεση
Μια απόδειξη δεν είναι μόνο γραμμή συμβόλων.
Είναι επαναλαμβανόμενη ακολουθία νοητικών κινήσεων, όπως αφαίρεση, εξειδίκευση, αναγωγή σε άτοπο, και γλωσσικών πράξεων όπως «έστω», «τότε», «επομένως».
Η πειστικότητα δεν προκύπτει επειδή υπάρχει το κείμενο, αλλά επειδή το μοτίβο αυτών των κινήσεων και πράξεων έχει σταθεροποιηθεί στην κοινότητα ως ορθή επανάληψη.
Το γραπτό παγιώνει την ακολουθία.
Η λογική μορφή είναι η ίδια η επανάληψη.
Β. Ο μαθηματικός τύπος ως επιτέλεση
Ο τύπος ∀ε>0∃δ>0: … δεν είναι ουδέτερη εικόνα.
Είναι σύντομος δείκτης πράξης.
Προκαλεί έναν κύκλο επαναλαμβανόμενων ελέγχων και διακρίσεων. Η σημειογραφία συμπυκνώνει κανόνες επανάληψης.
Όταν κατανοούμε τον τύπο, σημαίνει ότι κατέχουμε τη διαδικασία, το επαναληπτικό του παίξιμο.
6. Το νέο ντελεζιανό και μπερξονικό
Κρατούμε το μπερξονικό durée: ποιοτική συνέχεια όπου το παρόν εμφορείται από παρελθόν και εκβάλλει σε μέλλον, όχι ως στοίχιση στιγμών αλλά ως εμμένεια ροής (Bergson).
Στον Ντελέζ οι συνθέσεις του χρόνου, συνήθεια και παρόν, μνήμη και καθαρό παρελθόν, γεγονός και μέλλον, δείχνουν ότι δεν υπάρχει μηχανή μεταγλώσσας έξω από τη ροή, υπάρχει διαφορά εντός της ροής (Deleuze).
Με αυτό το βλέμμα, η parole δεν είναι στιγμιαίο συμβάν απέναντι στη μόνιμη δομή, αλλά ο τόπος όπου η διάρκεια γίνεται μορφή.
Η επαναληπτικότητα της χρήσης σμιλεύει κανονικότητες, οι κανονικότητες τείνουν να αυτονομούνται, η γραφή επιτελεί την πήξη της ροής.
Κάθε ρήγμα είναι ένταση της διάρκειας, όχι εξωτερικό θαύμα.
7. Ενάντια στους εύκολους αντιμηδενισμούς
Η ρητορική της παρακμής ζητά επιστροφή σε καθαρές μεταγλώσσες και σταθερές ουσίες.
Αυτό ισοδυναμεί με επανιεροποίηση του γραπτού και διακοπή της έρευνας.
Προτιμότερο είναι να παρακολουθούμε πώς οι χρήσεις γεννούν κανονικότητες και πώς οι κανονικότητες παραμένουν ιζήματα επιτέλεσης.
8. Συμπέρασμα, τέσσερις προτάσεις
Η διάκριση discours και parole δεν προϋπάρχει, αναδύεται από τη χρήση.
Η γραφή σταθεροποιεί, δεν θεμελιώνει.
Το σημείο είναι διπλό, ξενίζει και θεμελιώνει.
Η λογική και οι μαθηματικοί τύποι είναι μορφές επαναληπτικής νοητικής και νοητικο-γλωσσικής επιτέλεσης.
Η αυστηρότητα είναι αποτέλεσμα σταθερής επανάληψης.
Ιωάννης Τζανάκος
Ενδεικτικές παραπομπές
Wittgenstein, Philosophical Investigations (1953)
Russell, Introduction to Mathematical Philosophy (1919)
Carnap, Der logische Aufbau der Welt (1928)
Heidegger, Unterwegs zur Sprache (1959)
Benveniste, Προβλήματα Γενικής Γλωσσολογίας (1966)
Austin, How to Do Things with Words (1962)
Bergson, Essai sur les données immédiates de la conscience (1889), Matière et Mémoire (1896)
Deleuze, Le Bergsonisme (1966), Différence et Répétition (1968)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου