Ο Καταμερισμός της Εργασίας ως Μήτρα της Κυριαρχίας.
*
Ο καταμερισμός της εργασίας είναι η πρώτη τεχνολογία της εξουσίας.
Πολύ πριν συγκροτηθεί το κράτος, πολύ πριν εμφανιστεί η ιδιοκτησία, η κοινωνία παρήγαγε ένα μέτρο διακριτότητας, έναν τρόπο να διαχωρίζει ποιος πράττει «καλύτερα», «γρηγορότερα».
Εκεί, στο σημείο που η κοινή δραστηριότητα παύει να είναι αδιαίρετη ροή και γίνεται σύγκριση επιδόσεων, γεννιέται η κυριαρχία.
*
Η λέξη «ικανότητα» είναι ήδη νομιμοποίηση της ανισότητας.
Ο «ικανός» δεν είναι πια ο συμμέτοχος του κοινού έργου στα πλαίσια τής ειδικής κλίσης του, αλλά ο πρώτος κληρικός του πράττειν, ο λειτουργός ενός κανόνα που διαχωρίζει.
Από εκεί εκπορεύεται ο πρώτος Νόμος τής Κυριαρχίας, η δυνατότητα να ορίζεις ποιος είναι ικανός και ποιος όχι.
Αυτή είναι η αρχή κάθε κρατικής λογικής, προτού καν υπάρξει κράτος.
Ο καταμερισμός είναι το αρχαϊκό συμβόλαιο της μέτρησης.
Το έργο δεν είναι πια μία πράξη εντός της κοινότητας, αλλά μια μονάδα σύγκρισης.
Ο καθένας γίνεται μονάδα χρόνου, η ικανότητά του αριθμητικοποιείται.
Έτσι γεννιέται η πρώτη ατομικότητα, όχι ως συνείδηση, αλλά ως αποκοπή.
Ο «ειδικός» είναι εκείνος που έχει ήδη αποκοπεί από το κοινό σώμα και έχει ιδιοποιηθεί ένα τμήμα του κοινού χρόνου.
Ο χρόνος αυτός, ο αποσπασμένος, ο «ιδιωτικός», είναι η πρώτη ιδιοκτησία.
Η ιδιοκτησία του χρόνου προηγείται της ιδιοκτησίας του πράγματος.
Δεν έχουμε ακόμη εμπορεύματα, αλλά έχουμε σύγκριση έργων.
Ο καταμερισμός, λοιπόν, δεν προϋποθέτει την ταξική κοινωνία, την γεννά.
Η πράξη της διάκρισης ικανοτήτων εγκαθιστά ιεραρχικό είναι.
Άλλος είναι ο ρυθμιστής του χρόνου, άλλος ο εκτελεστής.
Ο πρώτος αποκτά πρόσβαση στη σιωπή του Νόμου - την εξουσία να μιλά για τον χρόνο χωρίς να εργάζεται μέσα του.
Ο δεύτερος εγκλωβίζεται στο ρυθμό που άλλος του ορίζει.
Η διαίρεση αυτή, ανάμεσα σε εκείνον που μετρά και σε εκείνον που μετριέται, είναι η μητρική μήτρα όλων των επόμενων θεσμών εξουσίας.
Η κυριαρχία, λοιπόν, δεν εδράζεται αρχικά στην κατοχή πραγμάτων, αλλά στη διακριτότητα του χρόνου.
Από εκεί προκύπτει η δομή του νόμου, της διοίκησης, της οικονομίας, της επιστήμης, ακόμη και της ηθικής.
Ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός είναι η επιμήκυνση αυτής της πρώτης διαίρεσης.
Η κοινότητα που δεν μπορεί πια να πράττει συλλογικά χωρίς να μετρά, είναι ήδη αποικισμένη. Από τη στιγμή που το έργο γίνεται μετρήσιμο, η ελευθερία έχει ήδη παραδοθεί.
Ο καταμερισμός της εργασίας είναι, συνεπώς, η μηχανή παραγωγής υποκειμένων, όχι απλώς ρόλων.
Παράγει εκείνους που έχουν το δικαίωμα να ορίζουν και εκείνους που ορίζονται.
Παράγει τη γλώσσα της ικανότητας, τη γλώσσα της αξιολόγησης, τη γλώσσα της σύγκρισης. Κάθε μορφή εξουσίας θα αναπαραγάγει αργότερα αυτό το αρχαϊκό σχήμα:
Να μετράς το έργο, να διακρίνεις τους ανθρώπους, να κυβερνάς δια του χρόνου.
Η πολιτική, η διοίκηση, η επιστήμη, η τέχνη, όλες οι μορφές γνώσης, θα επαναλάβουν αυτήν την αρχική τελετή διάκρισης.
Από τον πρώτο τεχνίτη έως τον πρώτο στρατηγό, από τον πρώτο γιατρό έως τον πρώτο γραφειοκράτη, ο άνθρωπος καθίσταται φορέας μέτρου, δηλαδή φορέας εξουσίας.
*
Ο καταμερισμός της εργασίας δεν είναι απλώς μια κάθετη πυραμίδα εντολών.
Είναι ένα διπλό πλέγμα, κάθετο και οριζόντιο, ιεραρχικό και διακριτικό, εξουσιαστικό και συγκριτικό.
Αυτή η διπλή τοπολογία συγκροτεί το ολόγραμμα της κυριαρχίας.
Η κάθετη διάσταση γεννά την εντολή και την υπακοή.
Η οριζόντια γεννά τον ανταγωνισμό και την προσομοιωτική ισότητα.
Η πρώτη είναι κρατική, η δεύτερη κοινωνική.
Όταν αλληλοσυμπληρώνονται, σχηματίζουν την τέλεια μηχανή αυτοπειθαρχίας.
**
Η κάθετη γραμμή. Ο Νόμος της Εντολής.
Στην κορυφή, το σημείο που διατάζει χωρίς να εργάζεται.
Στη βάση, το σώμα που εργάζεται χωρίς να διατάζει.
Αυτή η κάθετη σχέση είναι ο ομφάλιος λώρος του Κράτους.
Η γραφειοκρατία, ο στρατός, η διοίκηση, η Εκκλησία, το Πανεπιστήμιο, αναπαράγουν τον ίδιο τύπο, το σώμα της κοινωνίας ως μηχανή εκτέλεσης, το πνεύμα της εξουσίας ως κέντρο ορισμού.
Η εντολή είναι μια μεταφυσική δομή, επιβιώνει ακόμη κι όταν καταργούνται οι εντολείς.
Η ίδια η διαδικασία της εργασίας, της αξιολόγησης, της αποδοτικότητας, φέρει μέσα της το πνεύμα της εντολής, να πράττεις «σωστά», δηλαδή σύμφωνα με ένα αόρατο κριτήριο.
Ακόμη και οι πιο "δημοκρατικές" μορφές οργάνωσης οφείλουν την αποτελεσματικότητά τους στην αόρατη παρουσία ενός κριτηρίου υπακοής.
*
Η οριζόντια γραμμή. Ο Νόμος της Σύγκρισης.
Η οριζόντια διάσταση είναι πιο ύπουλη.
Δεν διατάζει, συγκρίνει.
Δεν απαιτεί υπακοή, προκαλεί συναγωνισμό.
Είναι η μήτρα της εσωτερικευμένης ιεραρχίας.
Εδώ δεν υπάρχει ένας αφέντης, αλλά πολλοί μικροί καθρέφτες.
Ο καθένας μετράται απέναντι στους άλλους, και όλοι συνθέτουν ένα πεδίο διαρκούς αξιολόγησης.
Η «ισότητα ευκαιριών», το «δικαίωμα στη διάκριση», η «ελεύθερη επιλογή» είναι μορφές αυτής της οριζόντιας κυριαρχίας.
Κανείς δεν επιβάλλει τίποτα από πάνω, γιατί όλοι έχουν μάθει να αυτοεπιβάλλονται.
Ο καθένας γίνεται λογιστής του εαυτού του, κριτής των άλλων, μικρός φορέας μέτρησης.
*
Η συνάρθρωση των δύο.
Η κάθετη και η οριζόντια διάσταση δεν αλληλοαναιρούνται, αλληλοσυμπληρώνονται.
Η κάθετη δίνει νόημα στην οριζόντια («υπάρχει ένας σκοπός»).
Η οριζόντια δίνει σταθερότητα στην κάθετη («ο καθένας έχει τη θέση του»).
Μέσα σ’ αυτή τη διπλή γεωμετρία γεννιέται η αυτορρύθμιση, δηλαδή το όνειρο του κεφαλαίου, μια κοινωνία όπου η εξουσία δεν φαίνεται, γιατί έχει γίνει δομή του ίδιου του ρυθμού.
Ο Φουκώ την ονόμασε μικροφυσική της εξουσίας, ο Μαρξ την είδε ως πραγμοποίηση της εργασίας, αλλά το περιεχόμενο είναι κοινό, η εξουσία δεν επιβάλλεται, διαρρέει.
Ρέει από τα σώματα, τις συνήθειες, τις συγκρίσεις, τις ίδιες τις μορφές συνεργασίας.
Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι υπηρέτης ενός αφέντη, είναι φορέας ενός λογισμικού υποταγής.
Δεν αρκείται στην καταστολή για να μην την έχει ανάγκη τόσο πολύ, έχει ενσωματώσει τον Νόμο της Μέτρησης ως ταυτότητά του για να το πετύχει αυτό.
Η εξουσία έχει γίνει συνήθεια, επιθυμία, αυτο-παρακολούθηση.
*
Το Δίκτυο.
Η διπλή αυτή δομή, κάθετη και οριζόντια, δεν είναι πια ένας μηχανισμός, αλλά ένα δίκτυο.
Μέσα σ’ αυτό το δίκτυο, κάθε κόμβος είναι και αισθητήρας και μεταδότης.
Ο εργαζόμενος παρακολουθεί και παρακολουθείται, ο πολίτης ελέγχει και ελέγχεται, ο καλλιτέχνης αξιολογεί και αξιολογείται.
Η ελευθερία γίνεται μορφή κυκλοφορίας μέσα σ’ αυτό το δίκτυο, η δυνατότητα να κινείσαι χωρίς να διαφεύγεις.
Η σημερινή «αυτορρύθμιση» των συστημάτων δεν είναι απελευθέρωση από την εξουσία, είναι η αποθέωσή της, η στιγμή που το Κράτος δεν χρειάζεται πια θεσμούς γιατί έχει μετασχηματιστεί σε δομή του αυταρχικού κοινωνικού εγκεφάλου.
**
Το Κεφάλαιο ως Λογισμικό Υποταγής.
Όταν λέμε πως «το κεφάλαιο δεν χρειάζεται πλέον μόνον αφεντικά», εννοούμε ότι ο καταμερισμός έχει γίνει κώδικας λειτουργίας.
Η εξουσία δεν χρειάζεται πια να επιβάλλεται μόνον εξωτερικά, γιατί είναι ενσωματωμένη στο ίδιο το πεδίο των σχέσεων.
Το δίκτυο των εξαρτήσεων, των ικανοτήτων, των συγκρίσεων, είναι η νέα μηχανή της υποταγής.
Η κυριαρχία, λοιπόν, δεν είναι πια κάθετη πυραμίδα, αλλά οριζόντιος ιστός που αυτο-συντηρείται.
Κάθε κόμβος αυτού του ιστού είναι ένας μικρός κυρίαρχος, ένας μικρός σκλάβος, μια μικρή μονάδα μέτρησης.
Έτσι παράγεται το σύγχρονο υποκείμενο της καπιταλιστικής εποχής:
ο άνθρωπος που μετρά, χωρίς να ξέρει ότι μετριέται.
**
Οι δυνάμει Άρχουσες Τάξεις.
Ο καταμερισμός της εργασίας δεν παράγει μόνο τη διαίρεση των λειτουργιών, αλλά και τη δυνατότητα της εξουσίας.
Μέσα στη ροή των κοινωνικών ρόλων γεννιούνται εκείνοι που μπορούν, σε κάθε ιστορική στιγμή, να ανασυστήσουν το Κράτος από το μηδέν.
Αυτές είναι οι δυνάμει άρχουσες τάξεις, μορφές που περιέχουν ήδη, εν σπέρματι, τη λογική της κυριαρχίας.
Δεν χρειάζονται γη, εργοστάσια, κεφάλαιο.
Χρειάζονται μονοπώλιο γνώσης και τελετουργική πρόσβαση σε μια περιοχή της ανθρώπινης ύπαρξης, στο σώμα, στον χρόνο, στο λόγο, στη βία.
Η κατοχή αυτών των τεσσάρων περιοχών συγκροτεί τα τέσσερα πρωτοκρατικά τάγματα:
Η Ιατρική Εξουσία. Η Νομιμοποίηση της Φθοράς.
Η ιατρική εξουσία είναι το αρχαιότερο και πιο σταθερό ιερατείο.
Κατέχει τη γνώση της σήψης, δηλαδή τη δυνατότητα να ορίζει τι είναι «φυσιολογικό».
Ο γιατρός δεν θεραπεύει μόνο, καθορίζει ποιο σώμα αξίζει να διατηρηθεί.
Η εξουσία του δεν είναι πολιτική, είναι βιοπολιτική.
Μεταφράζει τη φθορά σε νόρμα, την αρρώστια σε κανονικότητα, τη θεραπεία σε υποχρέωση.
Η ασθένεια γίνεται εργαλείο μέτρησης της κοινωνίας: το ποιος έχει πρόσβαση στη θεραπεία, ποιος ορίζεται ως «υγιής», ποιος αποκλείεται.
Η ιατρική είναι ο πρώτος θεσμός που ορίζει τον ρυθμό της αναπνοής του πληθυσμού.
Ελέγχει τον βιολογικό χρόνο, άρα τον ρυθμό της εργασίας.
Όποιος ορίζει το σώμα, ορίζει και τον χρόνο του.
Έτσι, η ιατρική εξουσία είναι το πρωτότυπο του καπιταλιστικού βιο-νόμου: διατήρηση της δύναμης προς εργασία υπό την μορφή θεραπείας.
-
Η Διοικητική Ικανότητα. Ο Ρυθμός ως Κυριαρχία.
Η διοικητική ικανότητα είναι η γνώση του ρυθμού της κοινωνίας.
Από την πρωτόγονη οργάνωση του έργου έως τη σύγχρονη γραφειοκρατία, η διοίκηση δεν αφορά μόνο την τάξη των πραγμάτων, αλλά τον χρόνο της κοινωνικής αναπνοής.
Ο διοικητής είναι ο άνθρωπος που μπορεί να συγχρονίζει.
Η εξουσία του δεν προκύπτει από τη βία, αλλά από την ικανότητα να συντονίζει το πλήθος χωρίς να το αγγίζει.
Η διοικητική λειτουργία είναι η πρώτη μορφή μηχανικού θεού, ο Λόγος του Κράτους σε ρυθμό, όχι σε περιεχόμενο.
Όταν η κοινωνία οργανώνεται, χάνει την ικανότητα να σιωπά.
Κάθε κίνηση μετριέται, κάθε καθυστέρηση έχει συνέπειες.
Η διοικητική εξουσία μετατρέπει τον χρόνο σε πειθαρχική γραμμή, το έργο σε ροή δεδομένων.
Έτσι γεννιέται η τεχνοκρατία, η μορφή εκείνη της κυριαρχίας που μοιάζει «ουδέτερη» επειδή δεν εκφέρει λόγο.
Ο ρυθμός, όμως, είναι ήδη Νόμος.
Και ο Νόμος, όταν δεν εκφέρεται ρητά, είναι παντοδύναμος.
-
Η Διανόηση, Η Τυραννία του Σημείου.
Η διανόηση κατέχει το μονοπώλιο της ερμηνείας.
Είναι η δύναμη που ορίζει τι σημαίνει το πραγματικό.
Ο διανοούμενος, ο ερμηνευτής, ο ειδικός της αλήθειας, είναι ο μεταφυσικός αξιωματικός της κοινωνίας.
Η γνώση του δεν είναι εργαλείο, είναι τελετή.
Μέσα από αυτήν τη γνώση, ορίζει τι είναι αληθές, τι είναι ψευδές, τι είναι σημαντικό.
Επομένως, είναι αυτός που ορίζει το όριο του νοητού.
Η εξουσία της διανόησης είναι η επιτελεστική, κάνει τα πράγματα να υπάρχουν επειδή τα ονομάζει.
Κάθε επιστημονική, φιλοσοφική ή καλλιτεχνική γλώσσα είναι τρόπος καθυπόταξης του πραγματικού στην ονοματοδοσία.
Ο διανοούμενος είναι το ιερατείο του σημείου, το ιερατείο που αντικατέστησε τον παπά.
Ακόμη κι όταν στρέφεται εναντίον της εξουσίας, συνεχίζει να λειτουργεί για αυτήν, γιατί αναπαράγει τη μορφή της διάκρισης, εκείνος που γνωρίζει και εκείνοι που ακούνε.
Η «κριτική σκέψη» είναι η πιο εξελιγμένη μορφή υποταγής, γιατί δίνει στον υποταγμένο την ψευδαίσθηση ότι είναι ελεύθερος μέσα από τη διαφωνία.
-
Η Πολεμική Κλίκα. Ο Ορισμός του Κινδύνου.
Η πολεμική εξουσία είναι η αρχέγονη μήτρα του Κράτους.
Είναι η γνώση του κινδύνου, δηλαδή η εξουσία να ορίζει ποιος είναι ο εχθρός.
Ο πολεμιστής, ο στρατηγός, ο αστυνομικός, ο ασφαλίτης, είναι φορείς του τελετουργικού της επιβίωσης, η βία ως γλώσσα του δικαίου.
Η πολεμική κλίκα δεν χρειάζεται πόλεμο για να υπάρχει.
Χρειάζεται μόνον την αίσθηση του κινδύνου.
Αρκεί να διατηρεί τον πληθυσμό σε ετοιμότητα, ώστε να είναι απαραίτητη.
Η ίδια η έννοια της «ασφάλειας» είναι η οικονομία του φόβου.
Η γνώση της βίας είναι γνώση του τρόμου, και αυτή η γνώση είναι η ύστατη πολιτική επιστήμη, το πώς διατηρείς τον πληθυσμό ενωμένο μέσω του εχθρού.
Ο πολεμιστής, επομένως, είναι ο μηχανικός της συνοχής, ο αρχιτέκτονας της έντασης.
-
Οι Μορφές Προσομοίωσης του Κράτους.
Αυτές οι τέσσερις εξουσίες, ιατρική, διοικητική, διανοητική, πολεμική, είναι μορφές προσομοίωσης του Κράτους.
Μπορούν, σε κάθε κρίση, να ξανασυστήσουν τη λειτουργία της κυριαρχίας από το μηδέν, γιατί καθεμία κατέχει έναν τομέα του ανθρώπινου είναι.
Δεν είναι παρασιτικές δομές πάνω στην παραγωγή, είναι οργανικές προβολές του Νόμου μέσα στο κοινωνικό σώμα.
Η εξειδίκευσή τους είναι ήδη πολιτική προφητεία, προαναγγέλλουν τη συγκρότηση ενός νέου μηχανισμού εξουσίας μόλις η κοινωνία αποδιοργανωθεί.
Όπου κι αν σπάσει η κοινωνία, από αυτές τις τέσσερις περιοχές θα αναδυθεί εκ νέου η μορφή του Κράτους.
Ο επαγγελματισμός τους δεν είναι αθώος.
Είναι τελετουργία κυριαρχίας: επιβεβαιώνουν καθημερινά τη διαφορά ανάμεσα σε εκείνον που γνωρίζει και σε εκείνον που δεν γνωρίζει, σε εκείνον που ορίζει και σε εκείνον που ορίζεται.
Το Κράτος δεν χρειάζεται να εφευρεθεί, αναπαράγεται μέσα από αυτούς.
**
Η Μέτρηση ως Ανάδυση του Ιεραρχικού Είναι.
Ο καταμερισμός της εργασίας κορυφώνεται στη γέννηση του μέτρου.
Η μέτρηση δεν είναι τεχνική, είναι οντολογική πράξη, ως η μετάβαση από το κοινό στο συγκρίσιμο, από το μετέχειν στο αξιολογείν.
Εδώ ο κόσμος παύει να είναι ροή, και γίνεται κλίμακα.
Το μέτρο είναι η πρώτη θεολογία του καπιταλισμού.
*
Το Μέτρο ως Εξουσία.
Όταν ο ελιτίστας λέει «είμαι ικανότερος», δεν δηλώνει απλώς ένα γεγονός, αλλά εγκαθιστά έναν Νόμο ως να λέει «Η εργασία μου είναι το μέτρο του είναι».
Η μέτρηση είναι νομιμοποίηση του ύψους, η άδεια να βλέπεις από πάνω.
Από την πρώτη στιγμή που ένα έργο υπολογίζεται ως «καλύτερο», γεννιέται η ιεραρχία ως φυσικότητα.
Ο κόσμος οργανώνεται ως κατακόρυφο πεδίο, ό,τι είναι «ανώτερο» αξίζει περισσότερο, ό,τι είναι «κατώτερο» πρέπει να διορθωθεί, να αναρριχηθεί ή να εξαφανιστεί.
Η μέτρηση δεν περιγράφει, παράγει το ανώτερο και το κατώτερο.
Το μέτρο δεν μετρά το Είναι, το δημιουργεί ως ανισότητα.
*
Η Ανισότητα ως Σταθερότητα.
Η ανισότητα δεν είναι ατύχημα, είναι μορφή σταθερότητας του κόσμου που βασίζεται στο μέτρο.
Αν δεν υπήρχε το ανώτερο, δεν θα υπήρχε και το κατώτερο, κι αν δεν υπήρχε το κατώτερο, δεν θα υπήρχε ανάγκη ανόδου.
Το μέτρο ζει από τη διαφορά, χρειάζεται το χάσμα για να ισορροπεί.
Στο καπιταλιστικό σύστημα, αυτή η λογική μετασχηματίζεται σε καθολική κοσμολογία της ανόδου.
Η επιτυχία, η αποδοτικότητα, η προαγωγή, η βαθμίδα, η αξιολόγηση, είναι οι τελετές του σύγχρονου Ιερατείου του Μέτρου.
Η ανισότητα έχει γίνει το μόνο πεδίο ισότητας, όλοι έχουν ίσο δικαίωμα να μετρώνται.
Η κοινωνία, λοιπόν, δεν διαιρείται μόνο από το ποιος έχει και ποιος δεν έχει, αλλά από το ποιος μετριέται και ποιος δεν μπορεί καν να μετρηθεί.
Η εξαθλίωση δεν είναι πια φτώχεια, είναι απώλεια μετρησιμότητας.
Ο αποκλεισμένος δεν είναι αυτός που έχει λιγότερα, αλλά αυτός που δεν εισέρχεται καν στο σύστημα της σύγκρισης.
*
Η Επιστήμη ως Θρησκεία, ως Λειτουργία της Μέτρησης.
Η επιστήμη-ως-θρησκεία του νεωτερικού κόσμου δεν είναι παρά η εκκοσμίκευση του μέτρου.
Αντικειμενικότητα σημαίνει «το μέτρο είναι υπεράνω όλων».
Ο επιστήμονας είναι ο ιερέας του ίσου μέτρου, ο μεσολαβητής ανάμεσα στο χάος των φαινομένων και την τάξη των μεγεθών.
Η αξιολόγηση, η πιστοποίηση, η στατιστική, η αποδοτικότητα, είναι τελετουργίες της μέτρησης.
Η κάθε μέτρηση είναι μια ανανέωση του Νόμου «Δεν υπάρχει πραγματικότητα έξω από το συγκρίσιμο».
Αυτός είναι ο ύστατος φετιχισμός του καπιταλισμού, η πεποίθηση ότι η ύπαρξη υπάρχει μόνο εφόσον μπορεί να μετρηθεί.
Ο αριθμός δεν είναι πια εργαλείο, είναι δικαίωμα ύπαρξης.
Η φράση «τα δεδομένα μιλούν» είναι η θεολογική κληρονομιά της μέτρησης, ο αριθμός ως νέο Θείον Πνεύμα.
*
Η Τεχνοκρατία και η Ανύψωση του Μέτρου σε Νόμο.
Η τεχνοκρατία είναι η κοσμική θεολογία της μέτρησης.
Στον πυρήνα της βρίσκεται η ιδέα ότι το μέτρο μπορεί να αντικαταστήσει την κρίση, ότι η ποσότητα μπορεί να υπερβεί την ποιότητα.
Η εξουσία του ειδικού, του διαχειριστή, του αξιολογητή, στηρίζεται στην ταύτιση του μέτρου με το ορθό.
Ο τεχνοκράτης δεν λέει «αυτό είναι καλό», λέει «αυτό μετριέται».
Η ποσοτικοποίηση της ζωής είναι η τελευταία μορφή δικτατορίας, όχι μέσω της απαγόρευσης, αλλά μέσω της σύγκρισης.
Η κοινωνία μετατρέπεται σε αλγόριθμο αξιολόγησης, όπου η ηθική ταυτίζεται με την απόδοση.
Το ύψος δεν είναι πια κοινωνική μεταφορά, είναι μεταφυσική αξία.
Η ανωτερότητα του μέτρου είναι η θρησκεία της σύγχρονης αστικής λογικής: να βλέπεις από πάνω, να κατανοείς ως αριθμός, να υπάρχεις ως απόδοση.
*
Η Μέτρηση ως Οντολογία.
Το μέτρο δεν είναι μέσο γνώσης, αλλά μορφή ύπαρξης.
Η ίδια η έννοια του «είμαι» έχει πια μετατραπεί σε αξιολόγηση «είμαι όσο μετριέμαι».
Το «οντολογικό ύψος» της αστικής κοινωνίας είναι το ύψος του δείκτη, του ποσοστού, της πιστοποίησης.
Η μέτρηση γεννά το ιεραρχικό είναι, κάθε ύπαρξη υπάρχει ως θέση σε κλίμακα.
Αυτό είναι το μεταφυσικό υπόβαθρο του καπιταλισμού, δεν υπάρχει οντολογία χωρίς αριθμό.
Η ίδια η έννοια του ανθρώπου έχει υποκατασταθεί από την έννοια του μετρήσιμου φορέα, του ατόμου που φέρει πάνω του τα σημάδια των αξιολογήσεων.
Η ισότητα χωρίς κατάργηση του μέτρου είναι η πιο εκλεπτυσμένη μορφή ανισότητας.
Η ελευθερία χωρίς κατάργηση του μέτρου είναι η πιο σταθερή μορφή υποδούλωσης.
*
Η Κοσμολογία του Καπιταλισμού.
Ο καπιταλισμός είναι η θρησκεία του ύψους.
Το μέτρο είναι το Θεόσημό του, η μέτρηση η λειτουργία του, η αξιολόγηση το Ευαγγέλιό του.
Η επιστήμη, η οικονομία, η διοίκηση, η τέχνη, λειτουργούν ως ιεραρχικές θρησκείες της ανόδου.
Κάθε βιογραφία είναι σκαλωσιά, κάθε κοινωνία μια πυραμίδα που υπόσχεται άνοδο χωρίς τέλος.
Η σταθερότητα αυτού του κόσμου εξαρτάται από τη διαρκή αστάθεια των σωμάτων, να ανεβαίνουν πάντα, να μη φτάνουν ποτέ.
Το μέτρο, λοιπόν, είναι το θεμέλιο του τρόμου.
Γιατί όποιος δεν μπορεί να ανέβει, πρέπει να εξαφανιστεί.
Η μέτρηση, υπό το ένδυμα της δικαιοσύνης, είναι η αιώνια επιλογή του ανωτέρου.
Κάθε σύστημα αξιολόγησης είναι ένας σιωπηλός πόλεμος εξόντωσης.
*
Κατάργηση, Όχι Εξομάλυνση.
Η κοινωνία του μέτρου δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί.
Η μέτρηση δεν «βελτιώνεται», καταργείται.
Κάθε προσπάθεια εξομάλυνσης του καταμερισμού, κάθε υπόσχεση «οριζοντιότητας», είναι μορφή ανακύκλωσης της ιεραρχίας μέσα σε νέα γλώσσα.
Ο καπιταλισμός δεν χρειάζεται μόνον αφέντες, χρειάζεται ισότιμα μετρήσιμους.
*
Η Απάτη της Εξομάλυνσης.
Η εξομάλυνση του καταμερισμού είναι η τελευταία μεταμφίεση της εξουσίας.
Η «οριζόντια επιχείρηση», η «συμμετοχική ομάδα», το «δημοκρατικό εργαστήριο», όλες οι σύγχρονες μορφές συνεργατικότητας, δεν καταργούν τη μέτρηση, την εσωτερικεύουν.
Στην παραδοσιακή ιεραρχία, η εντολή προερχόταν από πάνω, τώρα, προέρχεται από μέσα.
Η σύγχρονη ομάδα λειτουργεί σαν κύκλος καθρεφτών, ο καθένας αξιολογεί τον άλλον, όλοι αυτορυθμίζονται, όλοι μιλούν τη γλώσσα της διαφάνειας, δηλαδή της διαρκούς επιτήρησης.
Η «ελευθερία έκφρασης» στο εργασιακό περιβάλλον είναι στην ουσία δικαίωμα απολογίας.
Η συμμετοχή γίνεται η πιο εκλεπτυσμένη μορφή εξαναγκασμού, γιατί μετατρέπει τον εργαζόμενο σε συνένοχο του ίδιου του καταμερισμού.
*
Η Ψευδοοριζοντιότητα της Αυτοδιαχείρισης.
Η αυτοδιαχείριση, όταν λειτουργεί μέσα στα πλαίσια του καταμερισμού, είναι απλώς μια μικρογραφία της εξουσίας.
Δεν αλλάζει τη δομή, αλλάζει μόνο τη ρητορική της.
Αν όλοι έχουν «λόγο» αλλά συνεχίζουν να εκτελούν ειδικότητες, τότε όλοι είναι ισότιμα υποτελείς σε μια νέα, διάχυτη μορφή μέτρου.
Η αυτοδιαχειριζόμενη ομάδα δεν είναι απελευθερωμένη κοινότητα, είναι αυτόματη μηχανή αξιολόγησης.
Η αλληλεγγύη που υπόσχεται είναι μορφή ανταγωνισμού, ποιος συμβάλλει περισσότερο, ποιος υστερεί, ποιος δικαιούται λόγο.
Η αυτοδιαχείριση χωρίς κατάργηση της εξουσιάζουσας ειδικότητας είναι αυτοπειθαρχία στην Υποταγή.
Ο καπιταλισμός το γνωρίζει και το ενθαρρύνει.
Γι’ αυτό ενσωματώνει τις μορφές αυτοδιαχείρισης στα logistics, στη διοίκηση έργων, στα δίκτυα καινοτομίας.
Είναι ο τρόπος με τον οποίο η εξουσία διαχέεται χωρίς να χάνει τον πυρήνα της.
*
Ο Χρόνος χωρίς Ιεραρχία.
Όσο υπάρχει καταμερισμός, υπάρχει και ιεραρχικός χρόνος.
Κάθε ειδικότητα παράγει το δικό της ρυθμό, και ο συντονισμός αυτών των ρυθμών είναι η ουσία της κυριαρχίας.
Ο διοικητής δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο χρονομέτρης της κοινωνίας.
Η κατάργηση του καταμερισμού σημαίνει αποκατάσταση της χρονικής ροής ως κοινού ρυθμού.
Δεν θα υπάρχουν πια «ώρες εργασίας», «χρόνος παραγωγής», «χρόνος ανάπαυσης», αλλά χρόνος ζωής, αδιαίρετος, μη μετρήσιμος, αποϊεραρχημένος.
Όταν ο χρόνος πάψει να μετριέται, η εργασία παύει να είναι ιδεολογία.
Η ζωή επιστρέφει στο αδιάκριτο της κοινής πράξης, εκεί όπου το έργο δεν είναι ποσοτικό αλλά ρυθμικό, δεν είναι σύγκριση αλλά κίνηση.
*
Η Ελευθερία ως Κατάργηση του Μέτρου.
Η ελευθερία δεν είναι δικαίωμα, είναι άρνηση του μετρήσιμου.
Δεν είναι «όλοι να εργάζονται εξίσου», αλλά κανείς να μην χρειάζεται να μετριέται.
Η μέτρηση είναι ο πυρήνας κάθε νόρμας, κάθε αλλοτριωτικής πειθαρχίας.
Η κατάργησή της είναι η αρχή του πραγματικού κομμουνισμού.
Η κοινωνία χωρίς καταμερισμό δεν είναι αταξική μόνον επειδή δεν έχει αφεντικά, είναι αταξική επειδή κανείς δεν έχει κλίμακα.
Η εργασία, ως ιδεολογία, θα αντικατασταθεί από τη συνύπαρξη του έργου και της ζωής, χωρίς κριτήρια ανωτερότητας.
*
Η Μεγάλη Αρνητική Οικονομία.
Η κατάργηση του καταμερισμού δεν είναι ουτοπία, είναι αναγκαία άρνηση.
Ο κομμουνισμός δεν είναι παραγωγικό ιδεώδες, αλλά αντι-παραγωγική οντολογία, ένα σύστημα όπου η εργασία δεν είναι πλέον το μέτρο του είναι, αλλά το ίχνος της κοινής πράξης.
Η κοινωνία χωρίς μέτρα θα μοιάζει με σιωπή μετά από αιώνες θορύβου.
Δεν θα υπάρχει «αξία», γιατί δεν θα υπάρχει σύγκριση.
Δεν θα υπάρχει «χρόνος εργασίας», γιατί δεν θα υπάρχει διαίρεση μεταξύ πράξης και ζωής.
Δεν θα υπάρχει «ικανότητα», γιατί δεν θα υπάρχει ανάγκη να την αποδεικνύεις.
Η κατάργηση του καταμερισμού είναι το τέλος του Νόμου της Αξίας, και άρα, η αρχή της ελευθερίας.
*
Εν κατακλείδι.
Η αταξική κοινωνία δεν είναι η ισότητα των καθηκόντων, αλλά η κατάργηση της σχέσης καθήκοντος.
Η ελευθερία δεν θα είναι το δικαίωμα να συμμετέχεις, αλλά η παύση της ανάγκης συμμετοχής ως υποχρέωσης.
Ο άνθρωπος θα επιστρέψει στο αδιάκριτο της πράξης, εκεί όπου δεν υπάρχει μέτρο ούτε κλίμακα.
*
Ο Καταμερισμός, η Μέτρηση και ο Νόμος της Αξίας.
Ο καταμερισμός της εργασίας είναι η πρώτη μηχανή της αξίας.
Πριν υπάρξει χρήμα, αγορά ή εμπορευματική ανταλλαγή, υπήρξε η πράξη της σύγκρισης έργων, δηλαδή, η στιγμή όπου ο χρόνος και η ικανότητα έγιναν μετρήσιμα.
Αυτή η μέτρηση εγκαινίασε την αφαίρεση της αξίας.
Η αξία δεν είναι αριθμητική συνάρτηση, είναι κοινωνική λογιστική της υποταγής.
*
Από τον Καταμερισμό στη Μέτρηση.
Κάθε φορά που μια λειτουργία αποσπάται από το κοινό έργο γεννιέται το μέτρο του έργου.
Η πράξη γίνεται σύγκριση, η συμμετοχή γίνεται υπολογισμός, και η κοινότητα παύει να είναι οριζόντιο σώμα χρόνου.
Η μέτρηση του έργου -η απόδοση, η δεξιότητα, η παραγωγικότητα- δημιουργεί ένα ισοδύναμο.
Αυτό το ισοδύναμο δεν είναι φυσικό, αλλά πολιτικό, είναι ο τρόπος με τον οποίο ο κοινωνικός χρόνος μετατρέπεται σε αφηρημένο χρόνο εργασίας, δηλαδή σε αξία.
Όταν η κοινωνία αποδέχεται ότι το έργο μπορεί να συγκριθεί, έχει ήδη αποδεχθεί ότι οι άνθρωποι είναι μετρήσιμοι.
Και όταν οι άνθρωποι είναι μετρήσιμοι, είναι ήδη ανταλλάξιμοι και επιτάξιμοι.
*
Η Αξία ως Λογιστική της Υποταγής.
Η αξία δεν είναι ιδιότητα των πραγμάτων, ούτε μέτρο των ανταλλάξιμων ειδικοτήτων, είναι το ίχνος της κοινωνικής υποταγής μέσα στα πράγματα.
Το εμπόρευμα είναι η σιωπηλή απόδειξη ότι ο χρόνος έχει ήδη καταμεριστεί, μετρηθεί, και αποσπαστεί από το ζωντανό σώμα.
Ο Νόμος της Αξίας δεν είναι οικονομικός νόμος, αλλά νομική μορφή του χρόνου.
Λέει: «όλος ο κοινωνικός χρόνος μπορεί να μετατραπεί σε αφηρημένη ποσότητα».
Η εργασία παύει να είναι συμβάν, γίνεται λογιστικό μέγεθος.
Από αυτή τη στιγμή και μετά, η ιστορία του καπιταλισμού είναι η ιστορία της πλήρους επικράτησης της μέτρησης.
Η κοινωνία δεν μετρά για να ζήσει, ζει για να μετρά.
*
Ο Καταμερισμός ως Εσωτερική Αγορά.
Ο καταμερισμός της εργασίας δημιουργεί μια προκαταρκτική αγορά μέσα στο κοινωνικό σώμα.
Πριν υπάρξουν εμπορεύματα, υπάρχουν ανταλλάξιμες ικανότητες.
Ο μάστορας, ο γραφέας, ο πολεμιστής, ο γιατρός, όλοι είναι φορείς ενός πρώιμου εμπορεύματος, της ίδιας τους της διακριτής ικανότητας.
Η αγορά των σωμάτων προηγείται της αγοράς των πραγμάτων.
Η ανταλλαγή γνώσης, ρυθμού, δεξιότητας, είναι το προκαπιταλιστικό εργαστήριο της αξίας.
Εκεί γεννιέται η λογική της υπεραξίας, όποιος ελέγχει τον ρυθμό, ελέγχει τον χρόνο των άλλων.
Η αξία, επομένως, δεν είναι «αντικειμενική μορφή του πλούτου», αλλά υποκειμενική κυριαρχία του χρόνου.
Ο χρόνος του ενός μετριέται ως πλεόνασμα του άλλου.
*
Ο Αφηρημένος Χρόνος ως Πραγματική Κυριαρχία.
Ο αφηρημένος χρόνος εργασίας είναι το μεταφυσικό υπόβαθρο του καπιταλισμού.
Η «μονάδα χρόνου» είναι η μορφή με την οποία η κοινωνία αποδέχεται την αντικειμενοποίηση της υποταγής.
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ποτέ «ίσος χρόνος».
Η εξίσωση διαφορετικών έργων στον κοινό χρόνο είναι πολιτική πράξη εξουσίας.
Η αξία δεν εξισώνει, επιβάλλει την εξίσωση.
Η εργασία δεν είναι πια μέσο ζωής, αλλά μέτρο ύπαρξης.
Η αφαίρεση του χρόνου από τη ζωή είναι η ουσία της αλλοτρίωσης.
Ο εργαζόμενος δεν χάνει μόνο το προϊόν του, αλλά τον ρυθμό του.
*
Η Γένεση του Κεφαλαίου.
Το κεφάλαιο δεν είναι πράγμα, είναι ο χρόνος που επιβάλλεται ως νόμος.
Η συσσώρευση δεν είναι απλώς αποθήκευση αξιών, αλλά επανάληψη της μέτρησης.
Κάθε κύκλος παραγωγής είναι τελετή υποταγής του κοινωνικού χρόνου στο αφηρημένο μέτρο.
Η αξία παράγει τον ίδιο της τον φορέα, το κεφάλαιο.
Το κεφάλαιο παράγει τον δικό του φορέα, τον άνθρωπο-μέτρο, τον εργάτη ως αριθμό.
Η παραγωγή είναι, στην πραγματικότητα, διαδικασία διαρκούς αυτομετρησιμότητας.
Κάθε γραμμή συναρμολόγησης, κάθε οργανόγραμμα, κάθε σύστημα αξιολόγησης, είναι επαναλαμβανόμενη επιβεβαίωση του Νόμου της Αξίας, ότι ο άνθρωπος υπάρχει ως φορέας αφηρημένου χρόνου, όχι ως φορέας συγκεκριμένα έγχρονης ζωής.
*
Η Κατάργηση του Καταμερισμού ως Κατάργηση της Αξίας.
Η κατάργηση του καταμερισμού σημαίνει διάλυση του ίδιου του πεδίου της μέτρησης.
Χωρίς καταμερισμό, δεν υπάρχει σύγκριση, χωρίς σύγκριση, δεν υπάρχει μέτρο, χωρίς μέτρο, δεν υπάρχει αξία.
Η κομμουνιστική μετάβαση δεν είναι μόνον πολιτικό γεγονός, αλλά κοινωνικο-οντολογική ανατροπή, η κατάργηση της ίδιας της λογικής του αφηρημένου χρόνου.
Στον κόσμο χωρίς καταμερισμό, η πράξη δεν συγκρίνεται, η ικανότητα ή και ειδικότητα δεν είναι έμφυτες ατομικές ιδιότητες, αλλά στιγμές του κοινού ρυθμού.
Η αξία δεν μπορεί να υπάρξει γιατί δεν υπάρχει σημείο αναφοράς.
Η κοινωνία χωρίς μέτρηση δεν είναι κοινωνία χωρίς νόμο, είναι κοινωνία χωρίς εξωτερικότητα.
Η αληθινή ελευθερία αρχίζει όταν ο χρόνος παύει να μετριέται.
Και τότε, για πρώτη φορά, η πράξη επιστρέφει στην αλήθεια της, ως αμέτρητη, κοινή, χωρίς ανώτερο και κατώτερο.
*
Ο Νέος Έμβιος Ορίζοντας.
Η κατάργηση του Νόμου της Αξίας είναι η αποκατάσταση του αδιαίρετου ανθρώπινου ρυθμού.
Η ζωή δεν θα οργανώνεται γύρω από το έργο, αλλά το έργο γύρω από τη ζωή.
Η ανθρώπινη ύπαρξη θα αποσυνδεθεί από τη σύγκριση.
Δεν θα υπάρχει ανώτερο και κατώτερο, αλλά μόνο παρουσία χωρίς μέτρο.
Η αξία, ως αρχή της κοινωνικής οργάνωσης, θα έχει καταρρεύσει.
Ο κομμουνισμός δεν είναι μέλλον, είναι το σημείο μη μετρησιμότητας του παρόντος.
Η επανάσταση δεν είναι μόνον η κατάληψη των μέσων παραγωγής, αλλά και η άρνηση του ίδιου του μέτρου.
*
Η κατάργηση του καταμερισμού είναι η άρση του Νόμου της Αξίας.
Η αξία ήταν πάντα η μορφή με την οποία η κοινωνία μετρούσε την ίδια της την υποταγή.
Η μέτρηση ήταν η πειθαρχία, η εργασία ήταν η θρησκεία, ο χρόνος ήταν ο θεός.
Η απελευθέρωση δεν θα έρθει από την αναδιανομή του χρόνου, αλλά από την παύση του χρόνου ως μέτρου.
Τότε, για πρώτη φορά, ο άνθρωπος θα σταθεί στο μη-ύψος του, εκεί όπου κανείς δεν είναι ανώτερος, γιατί κανείς δεν μετριέται.
******
Η Κομμουνιστική Εναλλακτική,
**
Η Κλίση ως Μη-Εξουσιάζουσα Ειδικότητα
(πώς η ειδίκευση και η πιστοποίηση γίνονται εργαλεία του κοινού ρυθμού, όχι μηχανές κυριαρχίας και κοινωνικού καταμερισμού).
**
Δεν χρειάζεται να απορρίψουμε ούτε την ειδικότητα ούτε την πιστοποίηση.
Χρειάζεται να τις απο-υψώσουμε, να πάψουν να είναι μηχανισμοί κύρους και να λειτουργούν ως εγγυήσεις φροντίδας, ασφάλειας και διαφάνειας.
Η κλίση μπορεί να πραγματώνεται ως ειδίκευση, χωρίς να γίνεται καθεστώς.
*
Από το «κύρος» στην ευθύνη.
Ειδικότητα είναι μια αναγνωρίσιμη κλίση με εμβάθυνση.
Χρήσιμη όταν υπηρετεί συγκεκριμένες ανάγκες (υγειονομική και τεχνική ασφάλεια, ποιότητα, συνέχεια γνώσης).
Κίνδυνος: να μετατρέπεται σε «δικαίωμα εντολής».
Η ειδικότητα δίνει τεχνική ευθύνη, όχι πολιτική πρωτοκαθεδρία. Άλλο «γνωρίζω» κι άλλο «αποφασίζω για όλους».
Πιστοποίηση χωρίς ιεραρχισμό.
Σκοπός είναι όχι το φτιάξιμο ελίτ, αλλά η ελαχιστοποίηση ρίσκου και η δυνατότητα λογοδοσίας.
-
Μορφές.
Δημόσια/ανοικτή πιστοποίηση (κριτήρια και ύλη διαθέσιμα στα κοινά).
Πολυδιαδρομική: δίπλωμα, μαθητεία, πορτφόλιο, πρακτική, διαφορετικές οδοί προς ισοδύναμη αναγνώριση.
Ανανεώσιμη, ώστε να λήγει/ανανεώνεται με συνεχή πρακτική και όχι με άπειρα χαρτιά.
Τοπικά συν+πιστοποιητικά, δηλαδή συμμετοχή κοινότητας/συνελεύσεων στην αξιολόγηση της πρακτικής επίδρασης (πέρα από τις εξετάσεις).
-
Φραγμοί στην εξουσιοποίηση της ειδικότητας.
Διαχωρισμός ρόλων, ήτοι άλλο ο/η τεχνικά υπεύθυνος/η, άλλο ο/η συντονιστής/τρια διαδικασίας.
Περιοδική εναλλαγή σε θέσεις επιρροής (όχι όμως αναγκαστική εναλλαγή σε κρίσιμες τεχνικές πράξεις όπου η συνέχεια σώζει ζωές).
-
Συλλογική επίβλεψη κρίσιμων αποφάσεων.
Ο ειδικός εισηγείται, η κοινότητα/ομάδα αποφασίζει με ενημερωμένη συναίνεση.
*
Μαθητεία με αξιοπρέπεια.
Η μαθητεία να παράγεται ως συνύπαρξη σε πραγματικό έργο, με σαφές πλαίσιο προστασίας (χρόνος, ρόλοι).
Να υπάρχει δικαίωμα στην αποτυχία υπό εποπτεία, χωρίς στιγματισμό.
*
Μεταδοτικότητα ως κριτήριο ανωτερότητας.
«Καλός ειδικός» είναι αυτός που κανει άλλους/ες ικανούς/ές.
Κρίση (κρίνειν) χωρίς μέτρηση ανθρώπων.
Κρίνουμε τα έργα/διαδικασίες, όχι την «αξία» του προσώπου με ποιοτικές ανασκοπήσεις (τι μάθαμε/τι αλλάζουμε), όχι κυνηγητό δεικτών και με μικτές επιτροπές (ειδικοί + μη ειδικοί) για να αποφεύγεται ο «τεχνικός μονισμός» στη λήψη αποφάσεων και παρέχουμε μερίδιο στο κοινωνικό προϊόν και αναγνώριση χωρίς κλίμακα ύψους.
Εύλογες διαφοροποιήσεις θα υπάρχουν όπου υπάρχει υψηλή ευθύνη/ρίσκο/σπάνια δεξιότητα, με οροφές ώστε να μη γεννιούνται κάστες και επίσης θα υπάρχει αναγνώριση μέσω χρόνου μάθησης, πρόσβασης σε πόρους, δυνατότητας διάχυσης γνώσης, όχι με χρήμα ή τίτλους.
Κοινωνική αντιστάθμιση εδώ σημαίνει ότι οι πιο ορατές ειδικότητες υποχρεωτικά επενδύουν χρόνο σε κοινά εργαστήρια/σεμινάρια.
*
Η θέση της εργατικής (μη-)τάξης.
Η εργατική τάξη και ως κομμουνιστική μη-τάξη παραμένει ο βασικός φορέας που μπορεί να εμποδίσει τον εκφυλισμό ειδίκευσης/πιστοποίησης σε εξουσία.
Ζει την αντίφαση μέτρου/ζωής και απαιτεί πρακτικές που προστατεύουν τον ρυθμό των πολλών.
Διεκδικεί συλλογικά δικαιώματα ρυθμού (ασφάλεια χρόνου, χρόνο φροντίδας, εκπαίδευση εντός ωραρίου).
Μετατρέπει την «κλειστή τεχνογνωσία» σε κοινό αγαθό (εγχειρίδια, ανοικτά σεμινάρια, ζωντανές πρακτικές).
*
Ρεαλιστικά παραδείγματα (εδώ-και-τώρα Κομμουνισμός)
Κοινές «κλίνες γνώσης», ήτοι ανοικτές βιβλιοθήκες πρωτοκόλλων, βίντεο πρακτικών, manual χωρίς πνευματικά διόδια.
Συν-πιστοποίηση, ήτοι επαγγελματικός φορέας + κοινότητα χρηστών + ομάδα συναδέλφων υπογράφουν μαζί.
Δημόσιες δοκιμές, ήτοι σε κρίσιμα έργα ο ειδικός εξηγεί σε ανοιχτή συνεδρία τις επιλογές/κινδύνους πριν τη συλλογική απόφαση.
Καθεστώς «σκιάς», ήτοι κάθε κρίσιμος ρόλος έχει δεύτερο άτομο σε μάθηση που περιστρέφεται ανά περίοδο.
*
Γλώσσα και ήθος.
Μιλάμε για επάρκεια, όχι για «αξία».
Για ευθύνη, όχι για «κύρος».
Για διάλογο τεκμηρίων, όχι για τελετουργίες αλάθητου.
Για κοινό ρυθμό, όχι για ατομική άνοδο.
*
Συνοψίζοντας.
Η ειδικότητα και η πιστοποίηση μένουν, αλλά χάνουν το ύψος τους.
Γίνονται υποδομές εμπιστοσύνης και δίαυλοι μετάδοσης, όχι θώκοι.
Η κλίση, έτσι, πραγματώνεται με ακρίβεια και ταπεινότητα, υπηρετεί την κοινωνική επιβίωση, διασφαλίζει την ποιότητα, και παραμένει διαπερατή από την κοινότητα που τη στηρίζει.
Αυτό δεν είναι «μαοϊσμός» ούτε άρνηση της τεχνικής.
Είναι μια μετριοπαθής αρχιτεκτονική για να μην ξαναγίνει η γνώση εργαλείο ύψους, αλλά κομμουνιστική γέφυρα ανάμεσα σε ανθρώπους που μοιράζονται τον ίδιο ρυθμό.
Ιωάννης Τζανάκος
