Η εργατική δύναμη, όταν τυποποιείται ως εμπόρευμα, δεν είναι απλώς «μια ικανότητα προς πώληση».
Είναι ο τελεστής που αποκόβει ένα τμήμα του εμβίου από τον φορέα του, το απογυμνώνει από τη συγκεκριμένη βιογραφία του και το προβάλει ως ισοδύναμη ανταλλακτική μορφή.
Ο μισθός/σύμβαση λειτουργεί ως γεωμετρική απεικόνιση:
𝑏𝑖𝑜𝑠→ 𝐿.
Όμως η εικόνα 𝐿 δεν στέκεται στον αέρα, χρειάζεται επιφάνειες, μετρικές και συνοριακές γραμμές.
Με άλλα λόγια, η αυτονομημένη εργατική δύναμη γεννά και απαιτεί χωροποιήσεις: υλικές και νομικές διατάξεις που σταθεροποιούν την ανταλλαξιμότητά της και επιβάλλουν έναν ρυθμό πάνω στο ζωντανό χρόνο.
*
Η πρώτη κίνηση αυτής της χωροποίησης είναι η καμπύλωση του χώρου γύρω από κόμβους αξίωσης εργασίας: εργοστάσια, αποθήκες, ζώνες ελεύθερου εμπορίου, διαδρόμους μεταναστευτικής επιστράτευσης, πλατφόρμες gig και data centers.
Εκεί το σώμα αντιμετωπίζεται ως τοποθετήσιμη μονάδα: πρέπει να φτάσει εγκαίρως, να μετακινηθεί με συγκεκριμένο ρυθμό, να «κουμπώσει» πάνω σε πάγκους, ταινιόδρομους, dashboards, εφαρμογές.
Η δεύτερη κίνηση είναι η επιπέδωση του χρόνου: ετερογενείς βιοχρονίες (κόπωση, φροντίδα, ανάπαυση, επιθυμία) εξισώνονται σε μετρήσιμα διαστήματα (βάρδιες, SLA, targets, χρόνοι παράδοσης).
Η κυκλοφορία των εμπορευμάτων απαιτεί ομοιοχρονία, η ζωή αναγκάζεται να συγχρονιστεί με τον κύκλο.
*
Σε μικροκλίμακα, η χωροποίηση του εμβίου οργανώνεται ως μετρική του σώματος.
Από τον ταιλορισμό έως τα wearables, η κίνηση αποσυντίθεται σε χειρονομίες, ο ρυθμός ιδιοποιείται, η προσοχή (βλέμμα/κλικ/σάρωση) καταγράφεται.
Το σώμα γίνεται επιφάνεια μέτρησης.
Σε μεσοκλίμακα, η οικία αναδιατάσσεται σε κόμβο παραγωγής/αναπαραγωγής: τηλεργασία, πλατφορμική εργασία, άτυπη φροντίδα, δευτερογενείς βάρδιες.
Ο «ελεύθερος» χώρος καμπυλώνεται γύρω από χρονικά ορόσημα εφαρμογών και εταιρικών calls.
Σε μακροκλίμακα, σύνορα και βίζες χαράζουν νομικά ισοϋψείς δεσμεύσεις: παράγουν διαφορές δυναμικού στην τιμή της εργασίας, καθηλώνουν πληθυσμούς σε ενδιάμεσες ζώνες, τροφοδοτούν θύλακες «ευέλικτης» πειθάρχησης.
*
Η αυτονομoποίηση της εργατικής δύναμης δεν είναι απλώς ιδεολογική.
Εγγράφεται διπλά.
Πρώτον, νομικο-λογιστικά: η σύμβαση και οι διαδικασίες HR αποσπούν την ικανότητα από τον βίο και τη μετατρέπουν σε δέσμη δικαιωμάτων/υποχρεώσεων που μπορεί να κυκλοφορεί ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο πρόσωπο (υπεργολαβίες, προσωρινότητα, υπηρεσίες τύπου «body leasing»).
Δεύτερον, αλγοριθμικά: προφίλ, βαθμολογίες, ratings, «ανθρώπινο κεφάλαιο» ως dataset.
Η «δεύτερη φύση» της εργατικής δύναμης κυκλοφορεί πριν, δίπλα και συχνά εναντίον της πρώτης φύσης του σώματος - προκαθορίζει προσλήψεις, βάρδιες, κινδύνους, ασφάλιστρα.
*
Αυτή η διπλή εγγραφή στηρίζεται από χρηματο-τοπολογίες: πίστωση, χρέος, ασφάλιση.
Ο μελλοντικός χρόνος της ζωής υποθηκεύεται, αγκυρώνοντας το σώμα στον τόπο εργασίας, στον πάροχο, στον εργολάβο.
Το χρέος καμπυλώνει τη γεωμετρία της επιλογής: οι εναλλακτικές συμπτύσσονται, η έξοδος ακριβαίνει.
Έτσι, η επιπέδωση του χρόνου γίνεται αυτο-πειθαρχία.
*
Κρίσιμος τόπος αυτής της βίαιης γεωμετρίας είναι οι θύλακες (SEZ, βιομηχανικά πάρκα, κοιτώνες): χώροι όπου νομικό καθεστώς, κατοίκηση και εργασία συμπυκνώνονται σε ενιαίο τεχνούργημα.
Εκεί η ελευθερία κίνησης αντικαθίσταται από ελευθερία απόλυσης, και η μετρική παραγωγικότητας επιβάλλεται ως φυσικός νόμος.
Αντίστροφα, στις διασπορές της πλατφορμικής πόλης, η χωρική συγκέντρωση μειώνεται αλλά η επιπέδωση του χρόνου βαθαίνει: always-on ειδοποιήσεις, δυναμική τιμολόγηση, ποινές/boosts.
Το σπίτι-κόμβος γίνεται εργοστάσιο χαμηλής έντασης και υψηλής διαθεσιμότητας.
*
Εκεί όπου οι μηχανισμοί προβολής αποτυγχάνουν -παράτυπη εργασία, αυτοοργανωμένες ζώνες φροντίδας, «γκρίζες» αγορές -ανοίγονται κενά κυριαρχίας.
Δεν είναι αυτομάτως απελευθερωτικά: συχνά τα καταλαμβάνουν μεσάζοντες, μαύρες διαμεσολαβήσεις, μικρο-φεουδαρχίες.
Ωστόσο ακριβώς σε αυτά τα σημεία εμφανίζεται η δυνατότητα αντιστροφής της τοπολογίας: μπλοκαρίσματα σε αποθήκες και τερματικούς logistics που διαρρηγνύουν την ομοιοχρονία, συλλογικές πρακτικές φροντίδας που «επιστρέφουν» χρόνο στη ζωή, δομές στέγασης που απο-εμπορευματοποιούν το αναπαραγωγικό φορτίο, συνεταιριστικές πλατφόρμες που μετατρέπουν το προφίλ-δεύτερη φύση σε κοινό αγαθό.
*
Στο υπόβαθρο όλων αυτών διακρίνεται η αρχική μας θέση: ο ύστερος καπιταλισμός προβάλλει ως πολυπολικός, αλλά λειτουργεί ως ενιαία τοπολογία επιβολής όπου διαφορετικοί πόλοι μοιράζονται κοινές γεωμετρικές πράξεις πάνω στο έμβιο: καμπυλώνουν χώρο για να επιπεδώσουν χρόνο.
Η αυτονομημένη εργατική δύναμη είναι ο κεντρικός τους τελεστής.
Χωρίς αυτήν, ούτε οι ζώνες ούτε τα σύνορα ούτε οι πλατφόρμες μπορούν να σταθεροποιήσουν ρυθμούς συσσώρευσης.
Με αυτήν, η ζωή μετατρέπεται σε μεταβλητή ενός εξισωτικού λογισμού - και ακριβώς εκεί, στον εξισωτικό μηχανισμό, εγγράφεται και η δυνατότητα της ασυμμετρίας, της ρωγμής, της απεργιακής «αργότητας» που ξανασυνδέει το 𝐿 με το 𝑏𝑖𝑜𝑠.
Η μάχη, λοιπόν, δεν είναι μόνο για τους μισθούς, είναι για τη μορφή του χώρου και για την κλίση του χρόνου που επιτρέπουμε να ασκηθούν πάνω στη ζωή.
Ιωάννης Τζανάκος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου