2 σημεία ανάλυσης τού καπιταλισμού.

 

Το πρόβλημα με την (θεωρητική) ανάδειξη των «ιδεολογικών» παραγόντων της κοινωνικής πραγματικότητας, δεν έγκειται μόνον στην ανάγκη της επισήμανσης του καθοριστικού τους «δομικού ρόλου», αλλά στην ανάδειξη και απεικόνιση της σειράς των δομήσεων και μορφοποιήσεων που μεσολαβούν μεταξύ της αντικειμενικής και της ιδεολογικής υποκειμενικής κατάστασης. 

Παλαιότερα υπήρχε το επιχείρημα, που θα το ονόμαζα και θα το περιέγραφα μεταφορικά ως το επιχείρημα της τράπουλας (για να θεμελιωθεί η σημαντικότητα αυτού τού «δομικού ρόλου»): 

Μια σειρά αντινομικών και αδιέξοδων «υλικών» κοινωνικών καταστάσεων και «αναγκών» θεωρούνταν ότι τελικά εκφράζονταν σε μια «ευθραυστότητα» του κοινωνικού σχηματισμού, που θύμιζε τράπουλα με απλωμένα τα τραπουλόχαρτα το ένα πάνω στο άλλο (πύργος από χαρτιά). 

Η ιδεολογία ήταν αυτό το κορυφαίο χαρτί που παρουσιάζονταν σαν να ετίθετο στο τέλος, ξανά και ξανά μέχρι να καταρρεύσει ο πύργος. Σαν να υπήρχε ένας οριακός αλγόριθμος της κρίσης, που εντοπίζονταν σε αυτήν την επαναλαμβανόμενη τοποθέτηση του τελευταίου χαρτιού, πάνω στον πολύ ασταθή πύργο. 

Κάποια στιγμή, το αναγκαίο λάθος «ρίχνει τον πύργο», αλλά χωρίς αυτό το αναγκαίο λάθος δεν υπάρχει και «πτώση». 

Αυτός ο τρόπος ανάλυσης είναι μια σχετικά εύκολη λύση για να μην θεωρεί κανείς την «ιδεολογία» απλώς μια δευτερεύουσα κατάσταση, την ίδια στιγμή που είναι κυρίως αυτό, δηλ. δευτερεύουσα.

Όμως είναι αλήθεια πως η ιδεολογική υποκειμενικότητα, άρα και το αναπαραστατικό της φορτίο, είναι παντού. Βρίσκεται παντού σαν μια κολλώδης ουσία αντίστοιχη με το χρήμα. Χρήμα («χρηματικότητα») και «ιδεολογία» παρουσιάζονται και είναι τα ισχυρά «στοιχεία» του «καπιταλιστικού συστήματος», ακόμα κι αν κανείς θάβει την θεμελιώδη ενόραση σε τόνους κουραστικής μαρξολογικής θεμελίωσης με πολλαπλές αναφορές στους τρόπους παραγωγής, την ταξική πάλη κ.ο.κ.

Δεν είναι τυχαίο νομίζω που και ο (α) φετιχιστικός «αντι-»καπιταλισμός [εθνικοσοσιαλισμός-αντισημιτισμός] και ο (β) φετιχιστικός αντιφετιχισμός [αριστερισμός-σεκταρισμός] δομούν τον οικείο τους φετιχισμό στον (α) υπερτονισμό ή το «αντίθετο» (β) στην απάρνηση τής δομικής σημασίας και δομικής αυτονομίας τής «χρηματικότητας». Νομίζω πως σοβαρότερη και σπανιότερη ως θεωρία είναι η αξιολογικά και ιδεολογικά ουδέτερη επιστημολογική επιμονή στην θεώρηση του χρήματος ως βασικού συμβολικού και υλικού δεσμού και των καπιταλιστικών και των μετα-καπιταλιστικών κοινωνιών. Κι' αυτό μπορεί να σημαίνει επίσης την ανάδυση μιας σειράς διαμεσολαβητικών φαινομένων που είναι προσδεδεμένα στην χρηματική «συμβολική», είτε ως «υπόβαθρα» της, είτε ως «πλευρικά» της στοιχεία, είτε ως «αποτελέσματά» της. Όμως, τι θα μπορούσε να είναι μια τέτοια μεθοδολογική διέξοδος για την κριτική έρευνα; Μια νέα θεωρία για το «χρήμα»; Νομίζω πως όχι, όπως δεν έχει σημασία να προσπαθήσει κανείς να δομήσει «εμμενώς» μια νέα θεωρία της αξίας, αν και είναι προφανές πως χρειάζονται και τα δύο.

---

Η καθορίζουσα δύναμη ενός συστήματος οριζόντια οργανωμένου, όπως είναι ο καπιταλισμός, δεν είναι το Κράτος, που σε αυτή την περίπτωση κινείται σαν ένας σταθεροποιητής της δινοειδούς κίνησης των υποσυστημάτων εντός του συστήματος, τα οποία σαν χαρακτηριστική ιδιότητά τους, πέρα από την ευπλαστότητα και τη διαπερατότητα τους, έχουν την συνεκτικοποίηση τους από ένα κεντρικό σημειωτικό κέντρο, που παίρνει μιά την μορφή του χρήματος, μιά την μορφή του (νοητικού) σημείου των σημείων. 

Η προϋπόθεση για την ύπαρξη ενός οριζόντια οργανωμένου συστήματος είναι ακριβώς η υπαγωγή κάθε ιεραρχικής οργάνωσης στην επιπέδωση των μορφών, που σημαίνει την ελευθερία κίνησης των σημείων ως σημείων, την ελευθερία ως εξαφάνιση κάθε ουσίας που δεν είναι σημείο.  

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που το Κράτος, το κάθε νεωτερικό Κράτος είναι ορισμένο πρώτη φορά ως Κράτος και όχι μόνον ως Ιεραρχική Κυριαρχία, αφού ο πυρήνας του, ο μετακινούμενος αλλά όχι μετατρεπόμενος πυρήνας του δεν είναι σχηματισμένος ως καθαρή δύναμη-ισχύς αλλά ως Νόμος και ιδέα-σημείο των σημείων. 

Χαρακτηριστική και βασική η υπαγωγή της ζωντανής εργασίας στην σωματικότητα του φορέα της διά της μισθωτής εργασίας, που αποτελεί και η ίδια ως έννοια ένα δείγμα της κυριαρχίας του αφηρημένου σημείου. 

Στην πραγματικότητα η εργασία όταν συντελείται ακόμα και εντός των αλλοτριωτικών καπιταλιστικών όρων του εργοστασίου δεν είναι «μισθωτή», αλλά απλά ένωση: ανθρώπινη υποκειμενικότητα-εργασία-εργαλείο-μηχανή-πρώτη ύλη κ.ο.κ. Παράγεται ως «μισθωτή» λόγω της πλήρους απο-ξένωσης του εργάτη από την παραγωγή πριν-και-μετά το εργασιακό προτσές σε σώμα-σημείο-δυνατότητα>>εργασιακή δύναμη, που νοείται ως πράγμα του σημείου-χρήμα και μόνον αυτό, δηλαδή ως «σώμα». 

Ιωάννης Τζανάκος