Η ουτοπική κριτική ως ενεργός συντηρητική δύναμη.

Η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός σταθερού οικονομικού αποθέματος, η ανάγκη δηλαδή να υπάρχει συσσώρευση τεχνικών μέσων εργασίας, μεθόδων παραγωγής και επιστημονικών γνώσεων, η αναγκαιότητα για την ύπαρξη εκτεταμένων δημόσιων υποδομών κ.λπ αποτελούν ένα σύνολο αναγκαιοτήτων που στον καπιταλισμό παράγονται ως αποτέλεσμα της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης.

Αυτή η αιτιοκρατική σειρά όμως ενώ εξηγεί την πραγματική σειρά των πραγμάτων στην καπιταλιστική κοινωνία μπορεί δια τής κριτικο-ουτοπικής αντιστροφής της να οδηγήσει σε συντηρητικά ή αδιέξοδα συμπεράσματα για το πως θα μπορούσε να είναι δομημένη μια μη καπιταλιστική κοινωνία και οικονομία. 

Μερικοί θεωρούν ότι η πιθανή κατάργηση τής καπιταλιστικής μορφής τής συσσώρευσης, που σημαίνει αν την ορίσουμε αδρά μιαν υλική και ταυτόχρονα νομικοκυριαρχική αποξένωση των άμεσων παραγωγών από τα μέσα εργασίας, θα έφερνε και μια κατάργηση της συσσώρευσης εν γένει. 

Και αν δεν το νομίζουν με πρόδηλο τρόπο, ή δεν το έχουν ξεκάθαρο το πως το νομίζουν, οι προτάσεις τους και οι κοσμοθεωρήσεις τους συντείνουν σε μια καταστροφική άρση των διεργασιών συσσώρευσης μαζί με την καταστροφή τής καπιταλιστικής μορφής της. 

Αυτές οι αντιλήψεις συνυφαίνονται με άλλες αντίστοιχες στο πεδίο της αναγκαιότητας τής εργασίας, όπου εκφράζονται «επί αυτού» απόψεις που προτάσσουν την ανάγκη ριζικής μείωσης του χρόνου τής εργασίας ή ακόμα και ζήτημα κατάργησης τής εργασίας. 

Οι αντιλήψεις αυτές είναι ουτοπικές και δεν πρόκειται ποτέ να τεθούν σε πρακτική εφαρμογή όσον αφορά στην εργασία, εφόσον η εργασία ως αναγκαία δραστηριότητα δεν δύναται ποτέ να πάψει να έχει έναν καταναγκαστικό και επιτακτικό χαρακτήρα που επεκτείνεται σε κρίσιμους τομείς και στο χρονικό σύστημα οργάνωσής της, ακόμα κι αν υπάρξει μεγαλύτερη αντικατάσταση τομέων της από τεχνικές δομές (θα υπάρχει τότε άλλος φόρτος, ίσως και μεγαλύτερος σε κάποιες πτυχές των πραγμάτων). 

Αλλά πέραν της ουτοπικότητας αυτών των αντιλήψεων και πέραν του ιδεολογικού/φενακιστικού χαρακτήρα τής ιδεολογικής πρόσληψης των τεχνικών εξελίξεων προς την ανύπαρκτη κατεύθυνση τής μελλοντικής μετα-καπιταλιστικής ή μεταβιομηχανικής «ολικής ελάφρυνσης» τού μόχθου, που περικλείει ωστόσο μιαν ευρύτερη αναγκαιότητα εξανθρωπισμού της υφής και της χρονικότητας του εργασιακού μόχθου, υπάρχει ένα εξίσου κεντρικό ζήτημα που έχει να κάνει την νεωτερική έννοια και νεωτερική κοινωνική δομή τής συσσώρευσης. 

Χωρίς διαρκή συσσώρευση δεν πρόκειται να υπάρξει πολιτισμός και ανθρώπινες κοινωνίες με όρους που ίσως επιτρέπουν μιαν ελευθεριακή δημοκρατική ίσως και αταξική οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων. 

Η αργή ή ταχεία διάλυση μεγάλων «σφαιρών» τής οικονομίας, καπιταλιστικής ή μη καπιταλιστικής, σε μονάδες κοινοτικής οργάνωσης θα μπορούσε ίσως να σημάνει μιαν εκτεταμένη και παρατεταμένη κατάσταση βαρβαρότητας και βίας, όπου διατηρούμενων των μονοπωλιακών καπιταλιστικών δομών και των διαφόρων κεντρικών κρατικών (μεικτών) καπιταλισμών θα υπήρχε παράλληλα μια λούμπεν οικονομία με όλα τα παρακρατικά και παραστρατιωτικά χαρακτηριστικά που έχει αυτή η μορφή οικονομίας.

Αυτονόητη είναι η κεντρική σημασία που έχει όλη αυτή η «τάση» στις περιφερειακές ζώνες του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, όπου θα μπορούσε να προταχθεί ένα τέτοιο μοντέλο για να εδραιωθεί η νέα παρασιτική τάξη του ιμπεριαλισμού, και να υπάρχει ένα είδος νέας στερέωσης τού δεδομένου παγκόσμιου καταμερισμού και συντονισμού της παραγωγής. 

Η ουτοπική κριτική του καπιταλισμού, δια τής καταστροφικής κριτικής τής συσσώρευσης και της ανάπτυξης ως γενικών αναγκαιοτήτων μιας νεωτερικής κοινωνίας (είτε είναι καπιταλιστική είτε είναι μη-καπιταλιστική), δύναται άρα, ως άμεσα ή έμμεσα μεταλλαγμένη σε κοινοτιστική εξιδανίκευση και πραγμάτωση μιας μορφής κοινωνικής αδράνειας, να αποτελέσει ένα από τα κύρια όπλα μιας ημι-συναινετικής περιθωριοποίησης μαζών εντός και κυρίως εκτός των μητροπολιτικών καπιταλιστικών χωρών.

Ιωάννης Τζανάκος